Semana do feminismo e o socialismo (III):Isabel Oyarzábal y Guthrie - Smith (1878-1974)
Moitas e notables foron as mulleres que ao longo da nosa historia se comprometeron coa causa feminista desde un socialismo activo e militante, abrindo traballosamente e con incansable ánimo a senda do inacabado camiño da igualdade de xénero. É por iso que, aproveitando as celebracións do Día da Muller, desexamos facer preesente as vidas dalgunhas destas heroínas en boa medida descoñecidas para o grande público.
Malia que desexariamos poder escribir unha entrada de propia autoría sobre cada unha delas, o certo é que nos vemos na obriga por falta de tempo de recorrer ao notable traballo que outros fixeron antes que nós e que tan noblemente serve para o fin que nos propoñemos.
Divulgaremos unha entrada diaria desde o día de hoxe ata o próximo día 10, día sinalado no cal a Secretaría Provincial de Igualdadedo PSdeG-PSOE de Ourense celebrará os actos de homenaxe ás mulleres socialistas que -auguramos- terá unha grande carga emotiva e simbólica para todos os que cremos nos principios da igualdade de xénero.
Espero que vos gusten estas entradas e as divulguedes na medida do posible entre os vosos contactos, pois só así se cumplirá o obxectivo real desta iniciativa, dar visibilidade ao compromiso que tiveron as mulleres do Partido Socialista coa loita pola igualdade de dereitos e liberdades entre homes e mulleres.
Vai por elas! Vai por todas vós!
Javier Quintas
Sº de Memoria Histórica da Agrupación Provincial do PSdeG- PSOE de Ourense
Isabel Oyarzábal y Guthrie - Smith (1878-1974)
Naceu en Málaga, o 12 de xuño de 1878, sendo a terceira dos sete fillos dunha familia de clase acomodada. O seu pai, conservador pero tolerante, era malagueño de ascendencia vasca, dedicado ao comercio exterior. A nai, escocesa, vinte anos máis nova que o pai, influíu moi directamente no carácter de Isabel. Cursou o ensino primario desde os 7 aos 14 anos, como interna no Convento da Asunción da súa cidade natal, pero colaborando á súa vez nas escolas das nenas pobres, fillas das familias que vivían nas barracas de Gibralfaro, ás que as nenas das clases podentes axudaban atendendo ao seu ensino, así como con víveres e roupa. Unha viaxe a Inglaterra e Escocia, durante o que deu clases de español no seo dunha familia inglesa, propiciou un envorco total á súa visión da vida. Isabel soñaba xa con ser actriz e escritora, atopando a súa oportunidade en 1905, durante unha homenaxe que a actriz María Tubau recibiu en Málaga, no que esta accedeu a realizarlle unha proba para entrar na súa compañía. Pasou esta en Madrid, quedándose xa a traballar na capital, debutando coa obra escrita polo marido da Tubau, Ceferino Palencia, Pepita Tudó.
En 1908 comezou a edición da revista La Dama y la Vida Ilustrada, xunto coa súa irmá Anita e Raimunda Avecilla. Polo seu coñecemento do idioma inglés, foi corresponsal da axencia londinense de noticias Laffan News Bureau, do The Standard e do Daily Herald. En xullo de 1909 casouse co avogado, fiscal e pintor, Ceferino Palencia Tubau, con quen tivo dous fillos: Ceferino e María Isabel. O matrimonio establece lazos de amizade cunha serie de intelectuais, como Luís Araquistáin, Ramón Pérez de Ayala, Ortega e Gasset, Bagaría, Manuel Azaña e don Miguel de Unamuno. Comprometida coa formación da muller, publica artigos en Blanco y Negro, El Heraldo, Mundo Nuevo e La Esfera, unindo o seu nome ao apelido do marido, sendo máis coñecida como Isabel Palencia. Iniciou a súa actividade feminista, participando en 1918 na constitución da Asociación Nacional de Mulleres Españolas (ANME), e asistindo como delegada en xuño de 1920 -xunto con María Lejárraga - ao Congreso da Alianza Internacional para o Sufraxio da Muller, celebrado en Xenebra. Este ano comezaría tamén a súa colaboración co diario El Sol, sendo responsable ata 1926 da súa sección Diario de la Mujer, coa súa columna titulada Crónicas Femeninas, que asinaba como Beatriz Galindo.
En 1921, trala confesión de infidelidade por parte do seu marido, Isabel publicou o seu primeiro libro, que versou sobre psicoloxía infantil, El alma del niño, para continuar en 1923 cunha novela sobre a deslealdade marital, de claros tintes autobiográficos, El sembrador sembró su semilla. En 1926 escribiu e representou -no teatrillo da casa dos Baroja- unha obra de teatro, dirixida por Rivas Cherif: Diálogo con el dolor. Ese mesmo ano participou activamente na fundación do feminista Lyceum Club, xunto á que sería a súa presidenta, María de Maeztu, Vitoria Kent (vicepresidenta con Isabel), e Zenobia Camprubí (secretaria), destacando pola súa defensa do voto feminino. Despregou unha gran actividade na divulgación do folklore e a artesanía española, pronunciando conferencias por todo o mundo (París, Londres, Montreal, Nova York), traballos que foron recollidos no seu libro El traje regional de España (1926). A finais dos anos vinte, tras ser detido o seu marido por asinar con manifesto contra o dictador, Isabel foi invitada a dar unha conferencia sobre a educación das mulleres na Casa do Pobo madrileña, co que iniciaría o seu achegamento ao PSOE, e intensificando a súa actividade social e política. En 1929 presidiu a Liga Feminina Española pola Paz e a Liberdade, especializándose en Dereito Internacional comparado sobre traballos da muller e o neno.
En 1930 conseguiu entrar no Cárcere Modelo, facéndose pasar por unha das fillas de Niceto Alcalá Zamora, para entrevistar e fotografar ao comité revolucionario republicano, instantáneas que foron publicadas no londinense Daily Herald. Coa proclamación da República produciuse o seu ingreso definitivo no Partido Socialista e na UGT, coa súa consiguiente plena dedicación á política, mentres o seu marido era nomeado sucesivamente gobernador civil en Almería, Guadalajara, Teruel e Zamora. En mayo de 1931 foi designada conselleira gobernamental na Conferencia Internacional do Traballo, celebrada en Xenebra, e elixida vocal do Consello do Patronato do Instituto de Reeducación Profesional. En setembro superou as oposicións ao Corpo de Inspectores Laborais, formando parte da delegación gobernamental na Sociedade de Nacións, adscrita á defensa da muller e do neno, sendo a única muller pertencente á Comisión Permanente da Escravitude de devandita Sociedade de Nacións. Dirixiu o Consello Supremo Feminista, en cuxo nome adherir, o 14 de novembro, á homenaxe a Clara Campoamor e á República pola concesión do voto feminino. Pronuncia conferencias na Asociación Feminina de Educación Cívica, de María Lejárraga. En mayo de 1932 pertenceu ao Comité de Expertos para o Traballo Feminino da OIT. En 1933 foi designada representante do goberno español no Consello de Administración da Sociedade de Nacións en Xenebra, sendo autorizada a asinar unha convención, o que constituíu un feito trascendente na historia da Sociedade de Nacións, xa que era a primeira vez que unha muller actuaba naquel foro internacional como ministro plenipotenciario. Ese mesmo ano formou parte da directiva do Comité Nacional de Mulleres contra a Guerra e o Fascismo (Mulleres antifascistas), cuxo programa reivindicaba tamén unha serie de dereitos para a muller.
Foi candidata do PSOE por Jaén e Zamora nas eleccións xerais de novembro de 1933, sen resultar elixida. Trala revolución de outubro de 1934 e a súa posterior represión, integrouse no comité de axuda ás mulleres e pícaros asturianos, para pertencer enseguida ao Comité Mundial de Mulleres contra a Guerra e o Fascismo, e á Organización a prol da Infancia Obreira, xunto a Vitoria Kent, María Lejárraga, Matilde Huici e Dores Ibárruri, e que presidía Clara Campoamor. O levantamento militar do 18 de xullo de 1936 sorprendeuna en Madrid, formado parte en setembro da Comisión de Auxilio Feminino para colaborar cos ministerios da Guerra e Industria e Comercio, sendo convocada en setembro como delegada suplente na Asemblea da Sociedade de Nacións. O 23 de outubro de 1936, Xullo Álvarez do Vayo, ministro de Estado, infórmalle do seu nomeamento como ministro plenipotenciario de segunda clase con destino na legación de España en Estocolmo, pero antes de tomar posesión debería asistir á citada reunión da Sociedade de Nacións en Xenebra, así como ao Congreso do Partido laborista en Edimburgo, xunto con Luís Jiménez de Asúa, para tratar de convencer aos ingleses da súa necesaria rectificación no Pacto de Non Intervención. Inmediatamente despois, embárcase con Marcelino Domingo para realizar unha vira de propaganda por Estados Unidos e Canadá, confesando no seu autobiografía falar en 42 cidades, nun período de 53 días, recaudando máis de 200 mil dólares para a causa republicana. Mentres Ceferino Palencia, o seu marido, tomou posesión da embaixada de España en Riga, da que fora nomeado responsable, Isabel houbo de asistir tamén en 1936, como asesor técnico da delegación obreira, á Conferencia Internacional do Traballo. Tras solucionar a delicada situación diplomática que provocara o anterior embaixador -Alfonso Fiscovich-, declarado franquista que se negaba a abandonar a legación en contra das decisións do goberno republicano, o 4 de xaneiro de 1937 Isabel presentou os seus credenciales ante o rei Gustavo V de Suecia, sendo tamén nomeada en decembro encargada de negocios en Helsinki (Finlandia), converténdose así na segunda muller embaixadora na Historia, trala rusa Alexandra Kollontay.
Isabel describe con todo detalle na súa autobiografía como o traballo diplomático na Embaixada non foi fácil, pois determinadas empresas intentaban forzar ao goberno sueco con intención de que lles facilitase contactos coa España rebelde para ofrecerlle os seus produtos de todo tipo. Trala derrota republicana, Isabel entrega as chaves e o inventario da legación, tendo conseguido reunir a toda a súa familia en Estocolmo, de onde partiron rumbo a Nova York para establecerse en México, chegando en xullo de 1939. Escribiu unha detallada e sinceira autobiografía (I Must have Liberty), así como The Life of Alexandra Kollontay, Smouldering Freedom: The story of the Spanish republicains in exile, que apareceron en 1940, e a novela En mi hambre mando yo (1959). Empregou como título unha famosa frase dun xornaleiro andaluz, a quen un cacique local pretendía comprarlle o seu voto. Viviu das súas colaboracións xornalísticas con diarios mexicanos e traducións, participando así mesmo nas revistas dos exiliados españois España Peregrina, Romance e Las Españas. Pertenceu á Unión de Intelectuais Españois no Exilio e ao patronato do Colexio Madrid, e impartió conferencias sobre arte popular español, os dereitos da muller e Dereito Internacional, en Francia, Inglaterra, Cuba, México, Canadá e Estados Unidos. O presidente Massaryk, de Checoslovaquia, outorgoulle a condecoración do León Branco. Faleceu en Mexico DF, o 28 de maio de 1974, á idade de 95 anos, sendo sepulta no cemiterio español de México.
FONTE
Malia que desexariamos poder escribir unha entrada de propia autoría sobre cada unha delas, o certo é que nos vemos na obriga por falta de tempo de recorrer ao notable traballo que outros fixeron antes que nós e que tan noblemente serve para o fin que nos propoñemos.
Divulgaremos unha entrada diaria desde o día de hoxe ata o próximo día 10, día sinalado no cal a Secretaría Provincial de Igualdadedo PSdeG-PSOE de Ourense celebrará os actos de homenaxe ás mulleres socialistas que -auguramos- terá unha grande carga emotiva e simbólica para todos os que cremos nos principios da igualdade de xénero.
Espero que vos gusten estas entradas e as divulguedes na medida do posible entre os vosos contactos, pois só así se cumplirá o obxectivo real desta iniciativa, dar visibilidade ao compromiso que tiveron as mulleres do Partido Socialista coa loita pola igualdade de dereitos e liberdades entre homes e mulleres.
Vai por elas! Vai por todas vós!
Javier Quintas
Sº de Memoria Histórica da Agrupación Provincial do PSdeG- PSOE de Ourense
Isabel Oyarzábal y Guthrie - Smith (1878-1974)
Naceu en Málaga, o 12 de xuño de 1878, sendo a terceira dos sete fillos dunha familia de clase acomodada. O seu pai, conservador pero tolerante, era malagueño de ascendencia vasca, dedicado ao comercio exterior. A nai, escocesa, vinte anos máis nova que o pai, influíu moi directamente no carácter de Isabel. Cursou o ensino primario desde os 7 aos 14 anos, como interna no Convento da Asunción da súa cidade natal, pero colaborando á súa vez nas escolas das nenas pobres, fillas das familias que vivían nas barracas de Gibralfaro, ás que as nenas das clases podentes axudaban atendendo ao seu ensino, así como con víveres e roupa. Unha viaxe a Inglaterra e Escocia, durante o que deu clases de español no seo dunha familia inglesa, propiciou un envorco total á súa visión da vida. Isabel soñaba xa con ser actriz e escritora, atopando a súa oportunidade en 1905, durante unha homenaxe que a actriz María Tubau recibiu en Málaga, no que esta accedeu a realizarlle unha proba para entrar na súa compañía. Pasou esta en Madrid, quedándose xa a traballar na capital, debutando coa obra escrita polo marido da Tubau, Ceferino Palencia, Pepita Tudó.
En 1908 comezou a edición da revista La Dama y la Vida Ilustrada, xunto coa súa irmá Anita e Raimunda Avecilla. Polo seu coñecemento do idioma inglés, foi corresponsal da axencia londinense de noticias Laffan News Bureau, do The Standard e do Daily Herald. En xullo de 1909 casouse co avogado, fiscal e pintor, Ceferino Palencia Tubau, con quen tivo dous fillos: Ceferino e María Isabel. O matrimonio establece lazos de amizade cunha serie de intelectuais, como Luís Araquistáin, Ramón Pérez de Ayala, Ortega e Gasset, Bagaría, Manuel Azaña e don Miguel de Unamuno. Comprometida coa formación da muller, publica artigos en Blanco y Negro, El Heraldo, Mundo Nuevo e La Esfera, unindo o seu nome ao apelido do marido, sendo máis coñecida como Isabel Palencia. Iniciou a súa actividade feminista, participando en 1918 na constitución da Asociación Nacional de Mulleres Españolas (ANME), e asistindo como delegada en xuño de 1920 -xunto con María Lejárraga - ao Congreso da Alianza Internacional para o Sufraxio da Muller, celebrado en Xenebra. Este ano comezaría tamén a súa colaboración co diario El Sol, sendo responsable ata 1926 da súa sección Diario de la Mujer, coa súa columna titulada Crónicas Femeninas, que asinaba como Beatriz Galindo.
En 1921, trala confesión de infidelidade por parte do seu marido, Isabel publicou o seu primeiro libro, que versou sobre psicoloxía infantil, El alma del niño, para continuar en 1923 cunha novela sobre a deslealdade marital, de claros tintes autobiográficos, El sembrador sembró su semilla. En 1926 escribiu e representou -no teatrillo da casa dos Baroja- unha obra de teatro, dirixida por Rivas Cherif: Diálogo con el dolor. Ese mesmo ano participou activamente na fundación do feminista Lyceum Club, xunto á que sería a súa presidenta, María de Maeztu, Vitoria Kent (vicepresidenta con Isabel), e Zenobia Camprubí (secretaria), destacando pola súa defensa do voto feminino. Despregou unha gran actividade na divulgación do folklore e a artesanía española, pronunciando conferencias por todo o mundo (París, Londres, Montreal, Nova York), traballos que foron recollidos no seu libro El traje regional de España (1926). A finais dos anos vinte, tras ser detido o seu marido por asinar con manifesto contra o dictador, Isabel foi invitada a dar unha conferencia sobre a educación das mulleres na Casa do Pobo madrileña, co que iniciaría o seu achegamento ao PSOE, e intensificando a súa actividade social e política. En 1929 presidiu a Liga Feminina Española pola Paz e a Liberdade, especializándose en Dereito Internacional comparado sobre traballos da muller e o neno.
En 1930 conseguiu entrar no Cárcere Modelo, facéndose pasar por unha das fillas de Niceto Alcalá Zamora, para entrevistar e fotografar ao comité revolucionario republicano, instantáneas que foron publicadas no londinense Daily Herald. Coa proclamación da República produciuse o seu ingreso definitivo no Partido Socialista e na UGT, coa súa consiguiente plena dedicación á política, mentres o seu marido era nomeado sucesivamente gobernador civil en Almería, Guadalajara, Teruel e Zamora. En mayo de 1931 foi designada conselleira gobernamental na Conferencia Internacional do Traballo, celebrada en Xenebra, e elixida vocal do Consello do Patronato do Instituto de Reeducación Profesional. En setembro superou as oposicións ao Corpo de Inspectores Laborais, formando parte da delegación gobernamental na Sociedade de Nacións, adscrita á defensa da muller e do neno, sendo a única muller pertencente á Comisión Permanente da Escravitude de devandita Sociedade de Nacións. Dirixiu o Consello Supremo Feminista, en cuxo nome adherir, o 14 de novembro, á homenaxe a Clara Campoamor e á República pola concesión do voto feminino. Pronuncia conferencias na Asociación Feminina de Educación Cívica, de María Lejárraga. En mayo de 1932 pertenceu ao Comité de Expertos para o Traballo Feminino da OIT. En 1933 foi designada representante do goberno español no Consello de Administración da Sociedade de Nacións en Xenebra, sendo autorizada a asinar unha convención, o que constituíu un feito trascendente na historia da Sociedade de Nacións, xa que era a primeira vez que unha muller actuaba naquel foro internacional como ministro plenipotenciario. Ese mesmo ano formou parte da directiva do Comité Nacional de Mulleres contra a Guerra e o Fascismo (Mulleres antifascistas), cuxo programa reivindicaba tamén unha serie de dereitos para a muller.
Foi candidata do PSOE por Jaén e Zamora nas eleccións xerais de novembro de 1933, sen resultar elixida. Trala revolución de outubro de 1934 e a súa posterior represión, integrouse no comité de axuda ás mulleres e pícaros asturianos, para pertencer enseguida ao Comité Mundial de Mulleres contra a Guerra e o Fascismo, e á Organización a prol da Infancia Obreira, xunto a Vitoria Kent, María Lejárraga, Matilde Huici e Dores Ibárruri, e que presidía Clara Campoamor. O levantamento militar do 18 de xullo de 1936 sorprendeuna en Madrid, formado parte en setembro da Comisión de Auxilio Feminino para colaborar cos ministerios da Guerra e Industria e Comercio, sendo convocada en setembro como delegada suplente na Asemblea da Sociedade de Nacións. O 23 de outubro de 1936, Xullo Álvarez do Vayo, ministro de Estado, infórmalle do seu nomeamento como ministro plenipotenciario de segunda clase con destino na legación de España en Estocolmo, pero antes de tomar posesión debería asistir á citada reunión da Sociedade de Nacións en Xenebra, así como ao Congreso do Partido laborista en Edimburgo, xunto con Luís Jiménez de Asúa, para tratar de convencer aos ingleses da súa necesaria rectificación no Pacto de Non Intervención. Inmediatamente despois, embárcase con Marcelino Domingo para realizar unha vira de propaganda por Estados Unidos e Canadá, confesando no seu autobiografía falar en 42 cidades, nun período de 53 días, recaudando máis de 200 mil dólares para a causa republicana. Mentres Ceferino Palencia, o seu marido, tomou posesión da embaixada de España en Riga, da que fora nomeado responsable, Isabel houbo de asistir tamén en 1936, como asesor técnico da delegación obreira, á Conferencia Internacional do Traballo. Tras solucionar a delicada situación diplomática que provocara o anterior embaixador -Alfonso Fiscovich-, declarado franquista que se negaba a abandonar a legación en contra das decisións do goberno republicano, o 4 de xaneiro de 1937 Isabel presentou os seus credenciales ante o rei Gustavo V de Suecia, sendo tamén nomeada en decembro encargada de negocios en Helsinki (Finlandia), converténdose así na segunda muller embaixadora na Historia, trala rusa Alexandra Kollontay.
Isabel describe con todo detalle na súa autobiografía como o traballo diplomático na Embaixada non foi fácil, pois determinadas empresas intentaban forzar ao goberno sueco con intención de que lles facilitase contactos coa España rebelde para ofrecerlle os seus produtos de todo tipo. Trala derrota republicana, Isabel entrega as chaves e o inventario da legación, tendo conseguido reunir a toda a súa familia en Estocolmo, de onde partiron rumbo a Nova York para establecerse en México, chegando en xullo de 1939. Escribiu unha detallada e sinceira autobiografía (I Must have Liberty), así como The Life of Alexandra Kollontay, Smouldering Freedom: The story of the Spanish republicains in exile, que apareceron en 1940, e a novela En mi hambre mando yo (1959). Empregou como título unha famosa frase dun xornaleiro andaluz, a quen un cacique local pretendía comprarlle o seu voto. Viviu das súas colaboracións xornalísticas con diarios mexicanos e traducións, participando así mesmo nas revistas dos exiliados españois España Peregrina, Romance e Las Españas. Pertenceu á Unión de Intelectuais Españois no Exilio e ao patronato do Colexio Madrid, e impartió conferencias sobre arte popular español, os dereitos da muller e Dereito Internacional, en Francia, Inglaterra, Cuba, México, Canadá e Estados Unidos. O presidente Massaryk, de Checoslovaquia, outorgoulle a condecoración do León Branco. Faleceu en Mexico DF, o 28 de maio de 1974, á idade de 95 anos, sendo sepulta no cemiterio español de México.
FONTE
- EUSEBIOLUCÍA OLMOS (2017): Isabel Oyarzábal y Guthrie - Smith. En El Socialista, 29 de xaneiro de 2017 (edición dixital), consultado en: http://www.elsocialista.es/protagonistas/mujeres-socialistas/item/789-isabel-oyarzabal-y-guthrie-smith.html
